Hizmetkar Liderlik

İşletme ve yönetim dünyasında en çok inceleme konusu yapılan kavramlardan birisi olmasına rağmen, tanımı konusunda yirmi dokuz çeşidi olan bir dondurmaya ya da gökkuşağının rengine benzetilen liderlikle ilgili en genel tanım “belirli bir amaç veya vizyon için insanları etkileme sanatı” şeklinde yapılan tanımdır. Güç kullanarak otorite kurmak olarak anlaşılan ve uygulanan liderlik anlayışı geldiğimiz noktada çalışana hizmet etme yaklaşımına evrilmiştir. Bu konuda yapılan araştırmalar da henüz sonlanmış değildir. Bu kapsamda yaklaşık son yarım yüzyılda ortaya çıkmış olan ama geçtiğimiz on yıldır bilinirliği artan ve detaylı bir şekilde irdelenen liderlik tarzı ise hizmetkar liderliktir.

İlk defa (1977) Greenleaf tarafından “The Servant as Leader” isimli makalesinde, “Lider bir hizmetkârdır” ifadesi ile literatüre girmiştir. Greenleaf liderin temel sorumluluğunun insana hizmet etmek olduğunun altını çizmiştir. Buradaki “hizmet etme” kavramından anlaşılması gereken astların anlaşılması, desteklenmesi, geliştirilmesi ve cesaretlendirilmesidir. Lider ancak astlarının istek ve beklentilerine karşı duyarlı olduğunda bunları gerçekleştirebilecektir. Pek çok araştırmacı tarafından değişik özellikleri önceleyerek değişik hizmetkar liderlik tanımları yapılsa da bu tanımlarda öne çıkan ortak unsurlar; kendi çıkarlarından önce tüm grubun çıkarlarını hesaba katan, kendini diğer insanların yerine koyabilen, insanları anlayabilen, insanları destekleyen, karşılıklı güvene dayalı ilişkiler kurup sürdürebilen, diğerlerinin gelişimini önemseyen, duyarlılığı yüksek, değer odaklı yaşayan, tevazu, zarafet ve nezaket sahibi, dürüst, meraklı, bilimsel yaklaşımı benimseyen, ikna kabiliyeti yüksek, karizmatik, hırslı, cesaretli, risk üstlenebilen, müşteri odaklı ve diğer insanları güçlendiren yönler ilk akla gelen unsurlardır.

Hizmetkar liderlerin en temel kişisel özellikleri olarak aşağıdaki özellikler sıralanabilir;

Dinleme: Lider sessizliğin gücünü kullanarak aktif bir dinleme yapabilmelidir. Lider hizmet edebilmek için astlarının ihtiyacını fark etmelidir. Bunun içinde çok iyi bir dinleyici olmalıdır. Greenleaf ’ın da dediği gibi “Bir hizmetkar sorunlara öncelikle dinleme sayesinde çözüm bulur”.

Empati: Liderin astlarının bakış açılarının farkında olması ve ona uygun davranış sergiliyor olması ve herkesin eşsiz olduğunu kabul etmesi gerekir. Diğerlerinin eşsiz ve özel olan kabiliyetlerinin farkında olması gerekir. Bütün çalışanlar eşsizdir ve iyi niyetlidir.

İyileştirme: Astlar sürekli olarak kendi bütünlüğünü bulma arzusundadır. Lider bu arzuyu fark eder ve destekler. Hizmetkar lider astlar zaman zaman sorun yaşasa da, her bir çalışanı eşsiz olarak kabul ederek onların hayatlarına dokunup onları daha kutsal bir amaç için motive eder. Diğer bir ifadeyle, zaman zaman hedefe giden yolda motivasyon sorunu yaşayan astları yolda tutabilme yeteneğine sahiptir.

Farkındalık: Lider örgütte var olan değerlerin ve örgüt ikliminin farkında olan kişidir. Liderin önce kendisinde var olan korkularla sonra da astlarında var olan korkuların farkında olması ve bunlarla baş edebiliyor olması gerekir. Diğer taraftan lider tavır ve davranışlarının astları üzerindeki etkisinin de farkında olması gerekir.

İkna etme: Lider astların kendi rıza ve istekleri ile organizasyonun amaçları doğrultusunda çaba sarf etmelerini sağlamalıdır. Hizmetkar lider sahip olduğu konumun otoritesini kullanmak yerine astlarını ikna etme gücünü kullanır. Bütün tavırları, davranışları, jestler ve mimikleri ile astları ile bütünleşerek “biz” kavramı etrafında davranış sergiler. Hizmetkar lider astlarının gönlünü fetheder.

Kavramsallaştırma: Hizmetkar liderler sorunları sadece bugünün perspektifinden bakarak değerlendirmezler. Gelecek referansıyla daha geniş bir bakış açısıyla ele alırlar ve güncel sorunlara takılıp kalmazlar. Kavramsal düşünme yetenekleri çok gelişmiştir. Karşılaştıkları problemleri basit bir sorun olarak ele almak yerine kavramlar halinde düşünerek bakış açılarını geniş tutarlar.

İleri görüşlülük: Hizmetkar liderler geleceğe ilişkin karar alabilen ancak hem geçmiş hem de şimdiki verileri hesaba katabilen kişilerdir. İleride gerçekleşmesi muhtemel sonuçları öngörü yeteneği sayesinde önceden görebilen kişidir.

Hizmet odaklılık: Hizmetkar liderler şahsi çıkarlardan ziyade grubun çıkarlarına hizmet ederler. Astlarının başarı ve başarısızlığı konusunda sorumluluk üstlenir. İnsanları bir bütün olarak iş ve yaşamı ile birlikte değerlendirir, onları dinler ve ihtiyaçlarını anlamaya çalışır. Kısaca ifade etmek gerekirse kendisini başkalarına hizmet etmeye adamıştır.

İnsanların gelişimine bağlılık: Astların her alandaki gelişimi konusunda sorumluluk üstlenir. Sürekli olarak astlarının kişisel olarak kendilerini tamamlamaları için çaba sarf eder. Bunu yaparken maddi ve manevi her türlü destek konusunda kendisini sorumlu hisseder.

Topluluk inşa etme: Hizmetkar liderler astların işte ve iş dışında oluşturacakları gruplar sayesinde gelişimlerini sağlayacaklarına inandığı için sürekli olarak doğru ve faydalı gruplar kurmaları için onları cesaretlendirir.

Koçluk bakış açısıyla bakıldığında, hizmetkar liderlik yaklaşımının koçluk yaklaşımı ile pek çok konuda paralellik sergilediği görülmektedir. Özellikle astlarını bir bütün olarak görmesi, derin dinleme yapması, her çalışanı eşsiz bir birey olarak kabul etmesi, empati yapabilmesi, astların ulaşmak istedikleri yer için değişimlerine eşlik etmesi ve bireyde farkındalık oluşturması koçluk yaklaşımı ile örtüşmektedir. Yapılacak yeni araştırmalar sayesinde hizmetkar liderlik yaklaşımı ile koçluk yaklaşımının daha fazla noktada kesişiyor olduğu ortaya çıkacaktır. Hizmetkar liderlerin liderliklerine daha fazla koçluk bakış açısını getirmeleri “koç gibi lider” kavramının da uygulama alanı bulmasına yol açacaktır.